Ως ενήλικοι, οι περισσότεροι από εμάς τείνουμε να ελαχιστοποιούμε την επίδραση, που έχει στις καθημερινές επιλογές και στη ζωή μας η οικογένεια στην οποία έχουμε γεννηθεί και μεγαλώσει. Αλλά η πραγματικότητα είναι πως η οικογένεια στην οποία μεγαλώνουμε παραμένει μέσα στο μυαλό μας και επηρεάζει τα συναισθήματα μας, τις αντιδράσεις μας και τις επιλογές μας. Ο D.W. Winnicott, στο βιβλίο του «Παιχνίδι και Πραγματικότητα» μελέτησε τη σχέση και τον τρόπο που βιώνει το παιδί τη σύνδεση με τους γονείς του και πως αυτό το επηρεάζει στην ενήλικη ζωή του.
Η βασική ιδέα ήταν ότι δεν χρειάζεται να έχει κάποιος ένα τέλειο γονιό αλλά χρειάζεται να έχει ένα γονιό που είναι «αρκετά καλός» ώστε και ο ίδιος να εξελιχθεί καλά σαν ενήλικας. Η συναισθηματική παραμέληση στην παιδική ηλικία συμβαίνει όταν οι γονείς παραμελούν τα συναισθήματα και τις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών. Δηλαδή, δεν παρατηρούν τι νιώθει το παιδί, δεν ρωτούν για τα συναισθήματά του, δεν συνδέονται μαζί του σε συναισθηματικό επίπεδο και δεν επικυρώνουν αρκετά τα συναισθήματά του.
Οι γονείς που παραμελούν συναισθηματικά τα παιδιά τους συνήθως δεν είναι ενήμεροι ότι το πράττουν. Είναι συνήθως άνθρωποι που τείνουν να αγνοούν τα συναισθήματα γενικά, συμπεριλαμβανομένων των δικών τους, των φίλων, της οικογένειας, των συναδέλφων και των παιδιών τους. Μπορεί να νοιάζονται για την ευημερία και να θέλουν να κάνουν το καλύτερο για τα παιδιά τους συνήθως αγνοούν και τους διαφεύγει η συναισθηματική επικοινωνία και φροντίδα τους, η οποία αποτελεί βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη των παιδιών.
Η άγνοια των γονιών μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να εντοπιστεί η συναισθηματική παραμέληση σε πολλές οικογένειες. Σαν γονείς είναι πράγματι «αρκετά καλοί» (με την έννοια του Winiccot) με έναν ορατό τρόπο. Μπορεί να προσφέρουν σπίτι, φαγητό, ρούχα και να πηγαίνουν τα παιδιά σε εξωσχολικές δραστηριότητες, αλλά δεν κάνουν ειλικρινείς συζητήσεις με τα παιδιά για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, δεν τα καθησυχάζουν αρκετά όταν οι φίλοι τους πληγώνουν τα συναισθήματά τους ή δεν τα διδάσκουν πώς να παρατηρούν, να ονομάζουν ή να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους.
Η δυσκολία στις οικογένειες που υπάρχει συναισθηματική παραμέληση είναι η συναισθηματική. Μπορεί να υπάρχουν πολλές αγκαλιές, οικονομική άνεση, καλή διατροφή και ρούχα, όμως υπάρχει έλλειμμα στη συναισθηματική εκπαίδευση ,δηλαδή στο να παρέχεται στα παιδιά συναισθηματική επίγνωση, επικύρωση, συμπόνια ή συναισθηματική φροντίδα. Αυτή η έλλειψη στην συναισθηματική εκπαίδευση και επικύρωση είναι δύσκολο να παρατηρηθεί και να αναγνωριστεί ως μια κατάσταση που χρειάζεται να αλλάξει σε αντίθεση με τη συναισθηματική κακοποίηση ή τη σωματική παραμέληση, οι οποίες είναι πιο ορατές.
Υπάρχουν κάποια συνηθισμένα σημάδια που σχετίζονται με τη συναισθηματική παραμέληση μέσα στην οικογένεια:
- Οι οικογενειακές συνομιλίες τείνουν να αφορούν επιφανειακά θέματα, που σημαίνει ότι σπάνια αφορούν συναισθηματικά, ουσιαστικά, επώδυνα ή αρνητικά πράγματα. Αυτό μπορεί να δίνει την αίσθηση της βαρεμάρας κατά τη διάρκεια των συζητήσεων.
- Μερικές φορές τα παιδιά φαίνεται να βιώνουν μια ανεξήγητη δυσαρέσκεια .
- Τα παιδιά δυσκολεύονται να εκφράσουν τι νιώθουν λεκτικά ή τα συναισθήματα που εκφράζονται φαίνεται να μην ταιριάζουν με το πλαίσιο.
- Τα δύσκολα ή διαπροσωπικά προβλήματα στην οικογένεια γενικά αγνοούνται αντί να αντιμετωπίζονται άμεσα.
- Υπάρχει έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των αδερφών, αλλά χωρίς να είναι ξεκάθαρο γιατί.
- Η στοργή στην οικογένειά εκφράζεται με πράξεις (κάνοντας πράγματα για τους ανθρώπους) και όχι τόσο με λόγια ή συναισθηματική έκφραση.
- Το συναίσθημα –ίσως μόνο αρνητικά συναισθήματα, αλλά ίσως και όλα– φαίνεται να αποτελεί ταμπού για την οικογένεια.
- Υπάρχει έντονο αίσθημα μοναξιάς ή απογοήτευσης στην οικογένεια. Τα μέλη μιας συναισθηματικά παραμελημένης οικογένειας υποφέρουν. Υποφέρουν από ό,τι δεν λέγεται, δεν μοιράζεται, δεν συζητείται, δεν γίνεται αντιληπτό και δεν επικυρώνεται.
Εάν στην οικογένεια υπάρχει συναισθηματική παραμέληση και οι γονείς στρέψουν την προσοχή τους, μπορεί να παρατηρήσουν μερικά ή όλα από τα παραπάνω σημάδια.
Στην οικογένεια που υπάρχει συναισθηματική παραμέληση υπάρχει έλλειψη ενός βασικού συστατικού που μπορεί να μην είναι ορατό αλλά έχει μεγάλη σημασία για την ποιότητα των σχέσεων και την ανάπτυξη των παιδιών. Τα συναισθήματα που θα έπρεπε να δίνουν ζεστασιά και αυθεντικότητα στις σχέσεις στην οικογένεια παρασύρονται και εξαφανίζονται υπόγεια. Έτσι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες όπου υπάρχει συναισθηματική παραμέληση δυσκολεύονται σαν ενήλικοι να αναγνωρίζουν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, να συνάπτουν σχέσεις όπου υπάρχει αυθεντικότητα και ζεστασιά και να μπορούν να αντιμετωπίζουν δύσκολες συναισθηματικές καταστάσεις.
Επίσης μπορεί να υπάρχει συχνά η αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά και να υπάρχουν αμφίθυμα συναισθήματα προς την οικογένεια. Το να μπορέσουν οι γονείς να αναγνωρίσουν ότι μπορεί να παραμελούν συναισθηματικά τα παιδιά, συχνά επειδή οι ίδιοι έχουν μεγαλώσει σε οικογένειες όπου υπήρχε συναισθηματική παραμέληση ή επειδή οι ίδιοι δυσκολεύονται με τα συναισθήματα, είναι ένα πρώτο βήμα που οδηγεί στην αλλαγή. Ακόμα και μικρές αλλαγές και στοχευμένες παρεμβάσεις από την πλευρά των γονέων μπορεί να δημιουργήσουν το πρόσφορο έδαφος για την έκφραση των συναισθημάτων και την επικύρωση τους μέσα στην οικογένεια. Τέτοια παραδείγματα είναι η συζήτηση για θέματα με νόημα, για δύσκολα προβλήματα, η καταπολέμηση των ενοχών για τα συναισθήματα, η έκφραση της στοργής και της ζεστασιά προς τα παιδιά και τα άλλα μέλη της οικογένειας με λόγια, η έκφραση και η αντιμετώπιση των αρνητικών συναισθημάτων… Δεν χρειάζεται να γίνει τέλεια, χρειάζεται μόνο το να γίνει αρκετά.
Μαρία Μπράτιμου Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια ΓΣ
